Kritisch denken

Wat is kritisch denken?

Kritisch denken houdt in dat je zelfstandig en objectief informatie analyseert en beoordeelt. Aan de hand daarvan maak je een weloverwogen beslissing of trek je de juiste conclusie. Je neemt dus niet zomaar iets aan, maar vraagt je af of bepaalde info wel klopt en hoe waardevol deze is. Je stelt vragen, onderzoekt bewijsmateriaal en legt logische verbanden om uiteindelijk onafhankelijk te kunnen oordelen. Kritisch denken is dus iets anders dan zomaar kritiek spuien, en heeft alles te maken met bevragen, onderzoeken, doorgronden en reflecteren.

Er is wel een link tussen kritisch denken en kritisch zijn. Als je een kritische houding hebt, is het namelijk makkelijker om ook kritisch te denken. Het verschil? Kritisch zijn is meer een karaktereigenschap. Je hebt dan de neiging om dingen in twijfel te trekken en niet zomaar alles voor waar aan te nemen. Als je kritisch denkt, doe je iets met die twijfels door informatie, argumenten of situaties objectief te analyseren en evalueren. Maar je kunt ook kritisch zijn zonder kritisch na te denken. Dan ben je bijvoorbeeld sceptisch over iets wat je hoort, zonder dat je de tijd hebt genomen om goed te onderzoeken of jouw kritiek terecht is. Dat heeft wat weg van dat zomaar kritiek spuien waar we het over hadden. Dat moet je niet doen.

Vergelijkbare competenties

Kritisch denken heeft een sterke connectie met oordeelsvermogen. Deze manier van denken levert je namelijk info en inzichten op die je nodig hebt om weloverwogen een oordeel te vormen. Als je kritisch denkt, heb je vaak ook analytisch vermogen. Dat helpt je namelijk om de info die je hebt verzameld op verschillende manieren te bekijken en op basis daarvan een doordachte beslissing te maken. Maar vergeet niet dat je ook creatief moet zijn om kritisch te redeneren. Dat zorgt er namelijk voor dat je makkelijker nieuwe en innovatieve oplossingen vindt waarmee je bestaande ideeën uitdaagt.

Of kritisch denken hetzelfde is als logisch denken? Dat niet, maar er zijn wel overeenkomsten. Bij beide manieren van denken analyseer en evalueer je informatie om tot een weloverwogen conclusie te komen. Of je nou kritisch of logisch denkt, je neemt niet zomaar alles aan. Maar er zijn ook verschillen. Logisch denken is gebaseerd op logica en draait bijvoorbeeld om verbanden herkennen, argumenten checken en fouten opsporen. Kritisch denken gaat nog net wat verder. Daarbij beoordeel je bijvoorbeeld ook de betrouwbaarheid van de bron en analyseer je vooroordelen en aannames. Je kunt dus zeggen dat logisch denken een onderdeel is van kritisch denken.

Kritisch denken voorbeelden

Hoe kritisch denk jij eigenlijk? Onderstaande checklist met kenmerken helpt je dat te ontdekken en maakt duidelijker wat deze competentie nou precies inhoudt. Kritische denkers:

• Nemen niet zomaar iets aan.
• Zijn nieuwsgierig en staan open voor nieuwe informatie en ideeën.
• Gaan op zoek naar betrouwbare bronnen om claims te ondersteunen.
• Beoordelen de kwaliteit en relevantie van bewijsmateriaal.
• Vergelijken verschillende bewijsstukken met elkaar.
• Herkennen redeneerfouten en drogredenen.
• Maken onderscheid tussen feiten, meningen en aannames.
• Analyseren de context.
• Zien de grotere verbanden.
• Zijn bereid om naar andere meningen te luisteren.
• Heroverwegen hun standpunt als er nieuwe informatie is.
• Vertrouwen niet blindelings op autoriteit of groepsdruk.
• Zijn bewust van hun eigen vooroordelen en aannames.
• Doen aan zelfreflectie.

Kritisch denken valkuilen

Kritisch denken is goed, maar kost wel tijd. Soms is het nodig om snel te handelen op basis van de beschikbare informatie, ook als die niet perfect is. Overanalyseren is sowieso geen goed idee. Als je té veel nadenkt en analyseert, word je misschien besluiteloos of mis je kansen. Dat is zonde. Het kan dus geen kwaad om met je besluitvaardigheid aan de slag te gaan. Pas ook op dat je kritische houding niet leidt tot een overdreven sceptische of cynische houding. Je hoeft niet altijd alles in twijfel te trekken. Het is als kritisch denker juist belangrijk dat je ook openstaat voor andere ideeën en perspectieven.

Waarom is kritisch denken belangrijk?

Kritisch denken helpt je om informatie, argumenten en situaties op een objectieve en analytische manier te evalueren. Dat maakt het makkelijker om weloverwogen beslissingen te nemen en probleemoplossend te werken. Zo merk je bijvoorbeeld sneller misleidende informatie en nepnieuws op. Dat komt goed van pas in onze moderne wereld waarin we continu worden gebombardeerd met informatie uit alle hoeken. Kritisch denken is niet voor niets een belangrijke 21e-eeuwse vaardigheid, oftewel een skill die je nodig hebt om succesvol te zijn in de moderne wereld.

Het is in veel functies en in je privéleven fijn als je onderbouwde beslissingen kunt nemen en nieuws en informatie objectief kunt beoordelen. Maar in bepaalde functies is kritisch denken echt een must. Denk aan beroepen in de geneeskunde, juridische banen en in de journalistiek en het onderwijs. Maar bijvoorbeeld ook in marketing, finance en HR is kritisch denkvermogen erg welkom.

Kritisch leren denken

Kritisch denken is een vaardigheid die je kunt ontwikkelen. Als je daarmee aan de slag wilt, is het belangrijk dat je een nieuwsgierige en onderzoekende houding aanneemt. Makkelijker gezegd dan gedaan? Met onze tips komt dat wel goed.

• Stel vragen. Vertrouw niet zomaar op wat je leest, ziet en hoort, maar stel vragen. Wie zegt dit? Is het een feit of een mening? Wat is het bewijs? En zijn er andere perspectieven? Door daar een gewoonte van te maken, komt kritisch denken vanzelf in je systeem.
• Check je bronnen. Het is belangrijk dat de bron van de informatie die je gebruikt betrouwbaar is, dus wees daar kritisch op. Is de auteur expert op het gebied waarover ie schrijft? Zijn er botsende belangen? Kijk ook eens of andere bronnen dezelfde informatie geven en waar eventuele verschillen vandaan komen.
• Wissel van perspectief. Neem nooit zomaar genoegen met een antwoord, maar bekijk de kwestie van verschillende kanten. Lastig? Daar hebben we een simpele oefening voor. Kies een onderwerp waarover je een sterke mening hebt en verzin argumenten voor het tegenovergestelde standpunt. Dit helpt je meteen om je eigen vooroordelen te herkennen en in te zien dat andere perspectieven ook waardevol zijn.
• Reflecteer dagelijks. Het kost tijd om een kritisch denkvermogen te ontwikkelen. Vraag jezelf daarom regelmatig, het liefst dagelijks, af hoe het gaat. Denk terug aan beslissingen die je die dag hebt genomen, problemen die je hebt opgelost of gesprekken die je hebt gevoerd. Heb je daar kritisch over nagedacht? En hoe zou je dit de volgende keer anders kunnen aanpakken?

Kritisch denkvermogen aantonen

Heb je binnenkort een sollicitatiegesprek voor een baan waarvoor kritisch denkvermogen belangrijk is? Laat de werkgever dan meteen zien wat je in huis hebt. Stel bijvoorbeeld vragen waaruit blijkt dat je je goed hebt ingelezen over de functie en het bedrijf. Ook uit je woordkeuze is veel op te maken. Woorden als ‘analyseren’, ‘evalueren’, ‘overwegen’, ‘verschillende perspectieven’, ‘bewijsmateriaal’ en ‘weloverwogen beslissingen’ wijzen allemaal op kritisch denken. Verder doen voorbeelden uit een vorige baan, stage of opleiding het altijd goed. Denk aan zoiets:

Kritisch denkvermogen aantonen: voorbeeld 1

‘In mijn vorige baan in de zorg zag ik dat een nieuwe procedure op de afdeling verwarring veroorzaakte bij sommige collega's. In plaats van dat te negeren, heb ik de instructies kritisch bekeken en vond ik zelf ook wat onduidelijkheden. Ik heb dit meteen aangekaart en ben samen met anderen aan de slag gegaan om de procedure duidelijker te maken. De herschreven instructies werden goed ontvangen en hebben de veiligheid van onze patiënten echt verbeterd.’

Kritisch denkvermogen aantonen: voorbeeld 2

‘Tijdens een groepsproject over duurzaamheid liepen de meningen over de beste aanpak nogal uiteen. In plaats van meteen voor één idee te gaan, heb ik goed geluisterd naar iedereen en kritische vragen gesteld. Ik wilde de voor- en nadelen van elke aanpak echt begrijpen. Uiteindelijk hebben we samen een oplossing gevonden waar iedereen achterstond. Niet alleen werd het project een succes, we hebben er allemaal ook veel van geleerd.’

Key takeaways

• Betekenis: kritisch denken houdt in dat je niet zomaar iets aanneemt, maar informatie, argumenten en situaties zelfstandig en objectief evalueert.
• Voorbeeld: vragen stellen, bronnen beoordelen en vergelijken, verschillende perspectieven aannemen en de context analyseren horen allemaal bij kritisch denken.
• Valkuil: pas op dat je niet cynisch wordt van je kritische houding of de boel overanalyseert.
• Belang: kritisch denken is onmisbaar in de moderne wereld, bijvoorbeeld omdat het je helpt misleidende informatie te ontdekken en weloverwogen beslissingen te nemen.
• Ontwikkelen: neem een nieuwsgierige en onderzoekende houding aan als je kritisch wilt denken. Stel vragen, check je bronnen en neem verschillende perspectieven aan.

Klaar om te solliciteren?